Rolnicy mogą pomóc środowisku, a przy okazji uzyskać wsparcie finansowe – m.in. w ramach pakietów „Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000” oraz „Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000”.
– Myślę, że efekty programów rolnośrodowiskowo-klimatycznych są widoczne – mówi Andrzej Grygoruk, dyrektor Biebrzańskiego Parku Narodowego. – Łąki są systematycznie wykaszane i odnotowujemy wzrost liczby gatunków ptaków.
Dodaje, że gdyby tych funduszy nie było, to nie wiadomo, czy te działania mogłyby być prowadzone na tak dużą skalę.
– Na pewno korzysta z tego przyroda: siedliska i gatunki ptaków – podkreśla Andrzej Grygoruk.
Zauważa, że na podstawie obserwacji terenów objętych monitoringiem, można powiedzieć, że zyskały w szczególności takie gatunki ptaków jak wodniczka, rycyk, kszyk. Powracają też na dawne siedliska inne gatunki ptaków.

Pakiet „Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000” ma na celu poprawę warunków bytowania zagrożonych ptaków, których trwałe siedliska lęgowe występują na obszarach specjalnej ochrony ptaków (OSO). Ma to sprawić koszenie łąk w odpowiednich terminach, ograniczenie liczby pokosów oraz mniej intensywny wypas zwierząt na cennych siedliskach przyrodniczych lub siedliskach zagrożonych gatunków ptaków znajdujących się na obszarach Natura 2000. Obowiązuje również szereg innych zakazów – m.in. przeorywania, wałowania, stosowania osadów ściekowych, podsiewu oraz mechanicznego niszczenia struktury glebowej, włókowania, stosowania środków ochrony roślin, tworzenia nowych i rozbudowywania istniejących systemów melioracyjnych, składowania biomasy wśród kęp, drzew, zarośli, w rowach, jarach i innych obniżeniach terenu.
Podobne zakazy obowiązują rolników realizujących pakiet „Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000”.
– To właśnie dzięki funduszom dostępnym w ramach programów rolnośrodowiskowo-klimatycznych wielu rolników decyduje się na ochronę przyrody – przyznaje Wawrzyniec Wichrowski, kierownik Powiatowego Zespołu Doradztwa Rolniczego w Bielsku Podlaskim, a jednocześnie rolnik.
Podobnie, jak wielu gospodarzy mających łąki na terenie Doliny Górnej Narwi zdecydował się pakiet „Ochrona siedlisk lęgowych ptaków na obszarach Natura 2000”.
– To względy ekonomiczne sprawiły, że zdecydowałem się na realizację tego pakietu – nie ukrywa Wawrzyniec Wichrowski . – A program pozwala zachować gatunki ptaków, które są rzadkie w skali całej Europy. – Pieniądze wypłacane w ramach pakietu mają stanowić wyrównanie utraconego dochodu. Ale łąki i tak każdy musi kosić, a w przypadku tego pakietu wymogi, które trzeba spełnić są dosyć proste. Przede wszystkim trzeba stosować się do określonych terminów oraz ewentualnie pozostawić trochę nieskoszonej trawy.
Dodaje, że rolnicy zainteresowani przystąpieniem do pakietu najpierw muszą skierować się do doradcy rolnośrodowiskowego, który opracowuje dla nich plan.
– Plan rolnośrodowiskowy to podstawa i warunek, by móc rozpocząć realizację tego pakietu – mówi Wawrzyniec Wichrowski. – Rolnik podejmuje się realizacji określonego działania przez okres 5 lat. Dzięki planowi, który uwzględnia ekspertyzę przyrodniczą, wie w jaki sposób ma uprawiać grunty, by zachować określone wymogi.
Na terenie powiatu bielskiego zainteresowanie pakietem „Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000” jest bardzo duże.
– W okolicy mamy bardzo dużo użytków zielonych i obszarów Natura 2000 – podkreśla Wichrowski.
Dodaje, że realizacja tego pakietu nie musi wiązać się z utratą pokosu. Wszystko zależy od wariantu, który realizuje rolnik. Niektóre łąki można kosić dwa razy i to w miarę normalnym terminie. Jest też ograniczenie nawożenia azotem, ale dopuszczalne normy nie są aż takie niskie. Natomiast korzyści dla przyrody są ogromne. Dużo łąk, zwłaszcza torfowych, nie było już koszonych. Dzięki programom rolnośrodowiskowo-klimatycznym wiele osób przywróciło je do użytkowania.
Ocenia on, że utrudnienia, które narzuca pakiet Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 nie są wcale takie duże.
– Część rolników realizuje już kolejną „pięciolatkę” – tłumaczy kierownik PZDR w Bielsku Podlaskim.
Gorzej jest z pakietami Ochrona wód i gleb oraz Rolnictwo zrównoważone. One są bardziej skomplikowane. Rolnicy muszą bardzo ściśle współpracować z doradcą. Muszą bowiem spełnić m.in. wymogi dotyczące nawożenia, badania gleby, pilnować grup roślin, które powinni wysiewać.
– Poplony i międzyplony kiedyś były bardzo popularne, ale teraz można je realizować tylko na określonych obszarach, np. na tzw. OSN (obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie azotem) – dodaje Wawrzyniec Wichrowski.
Czy efekty działań mających na celu ochronę siedlisk są widoczne? Na podstawie prowadzonych monitoringów można stwierdzić, że w przypadku niektórych populacji ptaków udało się zatrzymać tendencję spadkową, a nawet doprowadzić do wzrostu. Opóźnione koszenie pozwala tym ptakom normalnie gniazdować.
– Przed pojawieniem się pakietu ochrona siedlisk, działki te były dużo wcześniej koszone – zauważa PZDR w Bielsku Podlaskim. – Teraz ptaki mają czas, by zdążyć się rozmnożyć.

Stawki płatności

Cenne siedliska i zagrożone gatunki ptaków na obszarach Natura 2000 – stawka uzależniona jest od :

• ekstensywnego użytkowania na OSO (obszary specjalnej ochrony ptaków) – 600 zł/ha
• występowania gatunków ptaków – rycyka, kszyka, krwawodzioba, czajki – 890 zł/ha; wodniczki – 1199 zł/ha;  dubelta, a także kulika wielkiego – 1070 zł/ha; derkacza – 642 zł/ha oraz
• typu siedliska – zmiennowilgotne łąki trzęślicowe – 1276 zł/ha; zalewowe łąki selernicowe i słonorośla – 1043 zł/ha; murawy – 1300 zł/ha; półnaturalne łąki wilgotne – 911 zł/ha; półnaturalne łąki świeże  – 1083 zł/ha; torfowiska – 600 zł/ha (wymogi obowiązkowe) lub 1206 (wymogi obowiązkowe i uzupełniające)

Cenne siedliska poza obszarami Natura 2000 – stawka uzależniona od typu siedliska:

• zmiennowilgotne łąki trzęślicowe – 1276 zł/ha; zalewowe łąki selernicowe i słonorośla – 1043 zł/ha; murawy – 1300 zł/ha; półnaturalne łąki wilgotne – 911 zł/ha; półnaturalne łąki świeże  – 1083 zł/ha; torfowiska – 600 zł/ha (wymogi obowiązkowe) lub 1206 zł/ha (wymogi obowiązkowe i uzupełniające)